LT & NT Wagharszapat (orm. Վաղարշապատ) lub historycznie Eczmiadzyn to przede wszystkim duchowa stolica Armenii. Trochę jak Mccheta w Gruzji. Miasto to jest szczególnie istotne dla Ormian, mocno związane z ich historią oraz życiem religijnym. Przy okazji ważny ośrodek handlowy, przemysłowy, znajdujące się bardzo blisko Erywania. No i przyciągający turystów z powodu wpisu zabytków na listę UNESCO oraz słynnej relikwii, czyli Włóczni Przeznaczenia.
Spis treści
Historia Wagharszapat
Dziś Wagharszapat jest to czwarte pod względem wielkości miasto w kraju, położone nieopodal granicy z Turcją. Nie tak duże, ale za to ogromnie ważne, bo to właśnie tutaj urzęduje Katolikos Wszystkich Ormian, czyli najwyższy patriarcha Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego. Najstarsze osadnictwo sięga tu epoki kamienia. W VIII wieku przed naszą erą istniało tu miasto Kwarlini, zaś w VI p.n.e. Wardkesawan (przebudowane i na nowo nazwane). W Armenii mocno rozwinęło się w I wieku przed naszą erą jako ważny ośrodek handlowy. Gdzieś w tamtych czasach zaczęto używać nazwy Eczmiadzyn.
Przez lata był to ważny ośrodek kulturalny i religijny, acz w wyniku najazdów tureckich i mongolskich, na kilkaset lat patriarchat przeniesiono do Cylicji. Eczmiadzyn był też schronieniem dla Ormian uciekających z Turcji przed ludobójstwem. W dniach 21-24 maja 1918 pod Sardarapatem rozegrała się bitwa z Turkami, którzy parli, by zająć tereny Armenii. Ormiańscy ochotnicy odparli Turków, ratując tym samym Eczmiadzyn i Erywań. Przesądziło to o obecnych granicach Armenii.
Przyjęcie chrześcijaństwa
Historyczna nazwa Wagharszapatu, czyli Eczmiadzyn, wciąż jest używana w kontekście religijnym, nazywając miasto świętą stolicą. Tutaj bowiem znajduje się najstarszy kościół w Armenii (oraz w całym byłym ZSRR), wybudowany przez św. Grzegorza Oświeciciela w latach 301 – 303 na fundamentach wcześniejszej świątyni lokalnego kultu. Nosi wezwanie Zstąpienia Jednorodzonego. Katedra w Eczmiadzynie jest więc kościołem macierzystym, najważniejszym w Apostolskim Kościele Ormiańskim, stanowi odpowiednik bazyliki św. Piotra na Watykanie lub św. Jana na Lateranie (faktyczna siedziba papieża) w Kościele Rzymskokatolickim. Katedra jest znana też jako Kościół-Matka (Majr Tachar).
Katedra w Wagharszapat
Świątynia ucierpiała bardzo podczas inwazji perskiej i w 483 roku została wybudowana niemal od zera; dziś główna bryła budynku pochodzi właśnie z tej odbudowy. Na skrzyżowaniu naw znajduje się wielokątny bęben i stożkowa kopuła parasolowa (taka wielokątna), którą w VII wieku przerobiono z drewnianej na dzisiejszą kamienną krytą dachówkami.
Kolejna perska napaść, tym razem pod wodzą szacha Abbasa I, miała miejsce w 1604 roku. Kościół został ograbiony z drogocennych dekoracji, które wywieziono do kościoła ormiańskiego w Isfahanie. W tym okresie XVII i XVIII katedra przeszła kolejne zmiany architektoniczne: dobudowano kryte kopułami rotundy, tworząc tym samym plan pięciokopułowy, powstała dzwonnica. W otoczeniu kościoła powstały dodatkowe obiekty, takie jak cele mnichów, pomieszczenia dla pielgrzymów i dodatkowe kaplice, a całość ogrodzono solidnym murem ze względu na wojny persko-osmańskie i późniejsze najazdy dokonywane przez obu sąsiadów.
Włócznia Przeznaczenia
W kompleksie katedralnym przechowywany jest szereg cennych ikon, manuskryptów i relikwii. Najcenniejszym skarbem jest Włócznia Przeznaczenia, czyli włócznia, którą rzymski legionista Longinus (wcześniej Kasjusz) przebił bok Chrystusa. Do Armenii grot włóczni trafił z kościoła św. Piotra w Antiochii, odnaleziony tam przez francuskiego wieśniaka Piotra Bartłomieja, uczestnika I wyprawy krzyżowej do kościoła Geghardavank (nazwa oznacza kościół Włóczni Przeznaczenia). Według wersji z XIII-wiecznego rękopisu, grot miał przynieść do Armenii apostoł Juda Tadeusz.
Jak było naprawdę, nikt nie wie, wiadomo za to, że na świecie są przynajmniej jeszcze cztery relikwie zidentyfikowane jako Włócznia Longinusa. Pozostałe są przechowywane w Watykanie, Izmirze, Wiedniu (i kopia w Norymberdze) i Krakowie. Była jeszcze paryska, acz zaginęła w czasie rewolucji francuskiej.
Inne skarby Wagharszapat
Oprócz tego cennego artefaktu, w kompleksie sakralnym przechowuje się także fragment z Arki Noego, co nie powinno dziwić, biorąc pod uwagę bliskość góry Ararat. W końcu według tradycji to tam właśnie rozbiła się Arka. Wnętrza i świętych relikwii, ani nawet katedry w całej okazałości, na nieszczęście nie mogliśmy zobaczyć z uwagi na remont. Duża część budynku była zasłonięta rusztowaniami, a wejście zamknięte.
Na terenie należącym do Kościoła są wystawione chaczkary, czyli rzeźbione stele nagrobne, wotywne i pamiątkowe, które zostały tutaj przywiezione z cmentarza w Starej Julfie (też Culfa, Dżulfa), – mieście ormiańskim na terenie eksklawy azerskiej Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej (Nowa Julfa to dzielnica ormiańska w Isfahanie w Iranie).
Cmentarz ten był największym skupiskiem chaczkarów poza obecnymi granicami Armenii – było ich tutaj jakieś 10 tysięcy – o ogromnej wartości historycznej, artystycznej i kulturowej. U schyłku lat 90. XX wieku do 2010 roku Azerowie, pomimo protestów ormiańskich i międzynarodowych, zrównali cmentarzysko z ziemią i zamienili je na poligon wojskowy. Przez Ormian i środowiska naukowe destrukcję cmentarza określono jako kulturowe ludobójstwo. I jest to niestety kolejny rozdział w azersko-armeńskim konflikcie. Podobne próby wymazania historii ormiańskiej, są także dziełem Turków, jak choćby w Wan czy Ani. Tam jednak nie niszczy się zabytków wprost, a raczej pozwala o nich zapomnieć.
Świątynie Wagharszapat
Porównanie tego miejsca z Watykanem jest o tyle trafne, że poza katedrą znajduje się tu kilka muzeów z cennymi eksponatami, kościołów czy pałac katolikosa, seminarium, drukarnia, czy ołtarz na otwartym powietrzu. Również kościoły – św. Archaniołów, czy nowy kościół Matki Boskiej, mocno wyróżniający się architektonicznie. Trochę dalej, już poza kompleksem katedralnym są jeszcze trzy inne kościoły, na które można zwrócić uwagę. To kościoły św. Gajane (Surp Gajane z 632 r), św. Szogokat (Surp Szogohat) i św. Rypsymy (Surp Hripsime z 618).
Wspomnieliśmy, iż Eczmiadzyn pełni w Armenii rolę podobną, co Mccheta w Gruzji, zaś te trzy kościoły to także dodatkowe, legendarne powiązanie. Rypsyma była zakonnicą o niespotykanej urodzie. Rzymski cesarz Dioklecjan (ten od pałacu w Splicie), na wieść o jej pięknie postanowił ją poślubić. Rypsyma zdecydowała się odmówić oraz opuścić swój klasztor i uciec przed złym losem. W drogę z nią zabrała się przeorysza – Gajane, zaś Szogokat była jedną z 32 mniszek towarzyszących Rypsymie. Wszystkie one dotarły do Armenii.
Dioklecjan tymczasem poszukiwał Rypsymy, wysłał list do króla Armenii – Tiridatesa III w tej sprawie. Król pojmał mniszki, acz oczarowany urodą Rypsymy sam poprosił ją o rękę. Ta zaś odmówiła, wybierając posługę Chrystusowi. Wściekły król kazał ukamienować wszystkie zakonnice. Przeżyła tylko jedna z nich, św. Nino, która zbiegła do Gruzji (i nawróciła Gruzinów). Tiridates III zaś w końcu nawrócił się na chrześcijaństwo za sprawą św. Grzegorza.
Zwiedzanie Eczmiadzyna
W 2000 roku katedra w Eczmiadzynie wraz z przynależnym obszarem oraz stanowiskiem archeologicznym Zwartnoc została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Warto dodać, że ze Zwartnoc przeniesiono tu także część kolumn. Zwiedzanie Wagharszapat faktycznie najlepiej jest połączyć z Zwartnoc. Zaś pomijając zabytkowe kościoły, to obecnie niewielkie miasteczko, naznaczone socrealizmem.
Jeśli podobał Ci się ten wpis, polub nas na Facebooku.
| Szlak armeński | ||
| Wagharszapat | ||
